Stress tez-tez mənfi olaraq qəbul edilsə də, təhlükə yaradan vəziyyətlərdə sağ qalmaq üçün vacib olan təbii bədən reaksiyasıdır.

Xroniki stress təkcə bizi əldən salmır, həm də bədənə müxtəlif yollarla təsir edə bilər. Nələrə diqqət etməli və stressdən qalıcı qurtulmaq üçün nələr etməliyik?

İnsanlar stresi təbii olaraq mənfi hesab edirlər, lakin bu o qədər də sadə deyil. Berlində yerləşən Sağlamlıq Maarifləndirmə Fondunun sədri doktor Ralf Suhr izah edir ki, stress biz vəziyyəti təhdid kimi qəbul etdiyimiz zaman təbii və yüksək faydalı bədən reaksiyasıdır.

Stress zamanı stress hormonları adlanan kimyəvi “xəbərçilər”, məsələn, noradrenalin, adrenalin və kortizol qan dövranına qoşulur. Enerji ehtiyatları səfərbər olunur və biz daha ayıq oluruq və daha sürətli reaksiya verə bilirik. Bu rejim bizim keçmiş əcdadlarımız üçün, məsələn, qəflətən təhlükəli heyvanla qarşılaşdıqda həyati əhəmiyyət kəsb edirdi.

Hal-hazırda, nadir hallarda vəhşi ayı və ya buna bənzər bir qarşılaşma stress reaksiyasına səbəb olur. Hazırda daha çox bu, sürətli, templi, rəqəmsal olaraq bir-birinə bağlı dünyamızda tələbkar bir patron, ailə-məişət və ya maliyyə problemləri, daimi vaxt təzyiqi və ya həssas həddən artıq yüklənmə kimi gündəlik hadisələrə bağlıdır.

Davamlı stress xroniki stressə səbəb ola bilər. Xroniki stress bədəni normal, rahat vəziyyətə qaytarmaq üçün çox az fürsət yaradır və bununla da xəstəliyə səbəb ola biləcək biokimyəvi prosesləri təşviq edir.

Suhr deyir: "Tədqiqatlar stress və müəyyən xəstəliklər arasında birbaşa əlaqəni qəti şəkildə göstərməyib. Buna baxmayaraq, müxtəlif xəstəliklər xroniki stresslə əlaqələndirilir, bu da immunitet sistemini sıxışdıraraq sizi infeksiyalara daha həssas edə bilər. Bundan əlavə, stresli insanlar tez-tez qeyri-sağlam davranışlar nümayiş etdirirlər, məsələn, çox az yatmaq, siqaret çəkmək və ya tələsik və ya qeyri-sağlam qidalanmaq.

Stress bədənin müəyyən hissələrinə necə təsir edir?

Berlin Fliedner Klinikasının baş həkimi və Çarite Universiteti Xəstəxanasının affektiv pozğunluqlar üzrə tədqiqat şöbəsinin rəhbəri, psixiatr və stress tədqiqatçısı Mazda Adli deyir ki, stress həzmsizliyə də səbəb ola bilər və “bu, bir çox insanı ishala meyilli edir”. Adlinin sözlərinə görə, xroniki stress həm də bağırsaqların işini ləngidə bilər, iştahınızı azalda bilər və qıcıqlanmış bağırsaq sindromuna səbəb ola bilər.

Kəskin stress ürək ritmini və qan təzyiqini də artırır. Xroniki stress xroniki yüksək qan təzyiqi kimi tibbi vəziyyətlərə səbəb ola bilər. "Ürək aritmiyaları (düzgün olmayan ürək döyüntüsü) də mümkündür", -deyə doktor Adli bildirib. Xroniki stress həm də infarkt və insult üçün risk faktorudur, bu risk siqaret çəkmək kimi qeyri-sağlam davranışlarla daha da güclənir.

Stress əzələ gərginliyinə səbəb ola bilər. Boynunuzdakı əzələlər o qədər sıxıla bilər ki, başınızı çətinliklə çevirə bilərsiniz. Bütün bunlar əzələ-skelet sisteminizdə çəkinin qeyri-bərabər paylanmasına gətirib çıxara bilər, fəqərəarası disk yırtığı və ya bel ağrısı kimi ağrılı nəticələrə səbəb ola bilər.

Stressin 2-ci tip diabet və yüksək xolesterol səviyyələri kimi metabolik pozğunluqlara səbəb ola biləcəyi də düşünülür. "Özünü təhlükədə hiss etdiyinə görə, stress altında olan bir orqanizm həm şəkər, həm də yağ kimi daha çox enerji ehtiyatını səfərbər edir", - deyə Adli izah edib.

Beyin və əlavə olaraq psixika xroniki stressə çox həssas reaksiya verir. Daimi ayıq-sayıq vəziyyət ruhi xəstəliklərə gətirib çıxarır: “Stressin ən məşhur psixoloji fəsadı depressiyadır”, -deyə həkim vurğulayıb.

Kortizolun qana yüksək həcmdə daxil olması konsentrasiyaya da mənfi təsir göstərə bilər və daimi stress yaddaş problemlərinə səbəb ola bilər. Stress adətən narahatlıqla müşayiət olunduğundan, orta və uzun müddət ərzində narahatlıq və panik ataklara səbəb ola bilər.

Beləliklə, əgər siz xroniki stress keçirdiyinizi başa düşsəniz, dərhal onun qarşısını almağa çalışmalısınız. Buna başlamaq üçün rahat bir üsul gün ərzində mütəmadi olaraq bərpaedici fasilələr verdiyinizə əmin olmaqdır. Bu, nəfəs almağa diqqət etmək kimi qısa zehin məşqlərini əhatə edə bilər. Daimi məşq də kömək edir. Stressdən davamlı şəkildə xilas olmaq üçün stressi təşviq edən düşüncə və davranış modellərini dəyişdirmək vacibdir. Yeni dostluqlar qurmaq və hobbi ilə məşğul olmaq da faydalıdır.

Nubar Süleymanova, “İki sahil”