Yeni elmi sıçrayış
2025-ci ilin fevralında Çin alimləri ölümcül nüvə partlayışından insanların həyatını xilas etməyə kömək edə biləcək əlamətdar bir kəşf elan ediblər: Quançjou Biotibb və Sağlamlıq İnstitutunun tədqiqatçıları öldürücü ionlaşdırıcı şüalanmaya qarşı sübut edilmiş effektivliyi nümayiş etdirən bir müalicə hazırlayıblar.
Həqiqətən də tədqiqatlar göstərir ki, nüvə münaqişəsi zamanı ilk partlayışlardan daha çox insanlar radioaktiv tullantılardan öləcək. Bu elmi irəliləyiş belə bir “qiyamət ssenarisi” baş verərsə, sağ qalma nisbətlərini artıra bilər.
Bəs bu müalicə tam olaraq nəyi əhatə edir və onun tam potensialından necə istifadə etmək olar? Bunu öyrənmək üçün aşağıdakıları oxuyun:
Siçanlar və insanlar
Elan 2025-ci ilin fevral ayının sonunda tədqiqatçılar öldürücü radiasiya səviyyəsinə məruz qalan siçanlarda sağ qalma nisbətini əhəmiyyətli dərəcədə artıran bir müalicə hazırladıqdan sonra edildi.
Daha təhlükəsiz xərçəng müalicəsi
Kəşf bir gün xərçəngin daha təhlükəsiz müalicəsinə səbəb ola bilər və nüvə zərbəsi zamanı insanların həyatını xilas edə bilər.
Nüvə partlayışının təsiri
Nüvə partlayışları ən təhlükəli radiasiya fövqəladə halıdır. Nüvə partlayışı partlayış, istilik və radiasiya şəklində böyük miqdarda enerji buraxır.
Radiasiya təhlükəsi
İlkin partlayışdan və şok dalğasından sağ qalmaq mümkün olsa belə kəskin ionlaşdırıcı şüalanma hüceyrə bölünməsini dayandıraraq DNT-ni parçalayır. O, həmçinin orqanizmin immun sisteminin aktivləşməsinə mane olur. Bundan başqa nüvə partlayışı mədə-bağırsaq sindromuna səbəb ola bilər.
Mədə-bağırsaq sindromu nədir?
Bu, bağırsaqların daxili selikli hüceyrələrinin parçalandığı mürəkkəb bir vəziyyətdir.
Radioterapiya
Mədə-bağırsaq sindromunu yarada bilən təkcə nüvə partlayışının nəticəsi deyil. Radiasiya terapiyası alan xərçəng xəstələri, məsələn, çanaq və qarın boşluğunun şişləri əleyhinə müalicə alanlar həmçinin radiasiya zədələnməsi səbəbindən ölümcül mədə-bağırsaq riskləri ilə üzləşə bilər.
Radioterapiya necə işləyir?
Radiasiya terapiyası radiasiyanın fotoşüalarını xərçəngə yönəldən bir aparatı əhatə edir. Bu şüalar bədənin dərinliklərindəki şişlərə çata bilir. Bədəndə hərəkət edərkən radiasiyanın kiçik hissəciklərini yolları boyunca səpələyirlər. Yüksək dozada radiasiya xərçəng hüceyrələrini öldürə və şişləri azalda bilər.
Müalicə variantları yoxdur
Hal-hazırda insanları radiasiyaya məruz qalmanın bu cür nəticələrindən qorumaq üçün heç bir müalicə yoxdur. Bəs Çinin elan etdiyi irəliləyiş nə dərəcədə əhəmiyyətlidir?
Əsas tapıntılar
Quançjou Biotibb və Sağlamlıq İnstitutunun alimləri hüceyrə ölümünün radiasiyaya məruz qalmasına cavab verməsi üçün əsas gen dəstinin necə vacib olduğunu dəqiq müəyyən ediblər.
İnterferon genlərinin stimulyatoru
Onlar bunu siçanlarda STING və ya interferon genlərinin stimulyatoru kimi tanınan zülalın qarşısını almaqla etdilər.
Hüceyrə ölümü
STING kəskin radiasiyanın səbəb olduğu DNT zədələnməsinə cavab olaraq hüceyrə ölümünü təşviq edir.
Sağ qalma nisbəti artıb
Mütəxəssislər siçanlarda STING funksiyasını ləğv edərək, gəmiricilər radiasiyaya məruz qaldıqda sağ qalma nisbətini 11% -dən 67% -ə qədər artırıblar.
İrəli böyük bir addım
“Cell Death and Differentiation” jurnalında dərc edilən araşdırma hüceyrə ölümünü təşviq etmək üçün vacib olan əsas gen dəstinin radiasiyaya məruz qalmasına necə reaksiya verdiyini anlamaqda irəliyə doğru böyük bir addım təqdim edir.
Böyük potensial
Tədqiqatçılar “China Science Daily”ə bildiriblər ki, STING zülallarının yeni kəşfi əsasında inkişaf etdirilən müalicələr radiasiya zədələrindən qorunmaqda, xərçəngin radioterapiyasını artırmaqda və xərçəng müalicəsini təkmilləşdirməkdə böyük potensial nümayiş etdirib.
Çernobıl
Çernobıl tarixin ən dəhşətli nüvə fəlakəti olaraq qalır. 26 aprel 1986-cı ildə baş verən ilk partlayışda iki mühəndis həlak olmuşdu. Bundan əlavə, xəstəxanaya yerləşdirilən 237 işçidən 134-ü kəskin radiasiya sindromunun əlamətlərini göstərdi; Onlardan 28-i üç ay ərzində dünyasını dəyişmişdi.
Radiasiya xəstəliyi
Çoxsaylı fərdlər (Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinə görə ən azı 4000 nəfər) partlayışdan sonra radiasiya xəstəliyindən əziyyət çəkmiş, bir çoxu müxtəlif xərçəng xəstəliklərinə düçar olmuşdur. Bu arada, zədələnmiş reaktora ən yaxın şəhər olan Pripyat həmişəlik tərk edilmiş vəziyyətdədir.
Ölənlərin sayı məlum deyil
Fakt budur ki, təxminən 40 il keçsə də, fəlakət nəticəsində ölənlərin əsl sayı hələ də bəlli deyil.
Xirosima və Naqasaki
İkinci Dünya Müharibəsinin sonunda Yaponiyanın Xirosima və Naqasakini viran qoyan atom bombaları 150-246 min arasında insanın ölümünə səbəb oldu. Onların əksəriyyəti mülki insanlar idi.
Ölümcül nəticələr
Ölümlərin çoxu partlayış zamanı baş vermişdi. Sonrakı illərdə sağ qalanlar leykemiya, xərçəng və ya radiasiyanın digər dəhşətli yan təsirləri ilə üzləşdilər.
Minlərlə ölüm
1950-ci ilə qədər kəskin radiasiya xəstəliyi nəticəsində 340 mindən çox insan öldü və daha çox nəsillər “zəhərləndi”.
Heç bir profilaktik tədbir yoxdur
Daha əvvəl qeyd edildiyi kimi bu cür radiasiyaya qarşı xüsusi profilaktik tədbirlər yoxdur.
Gələcəyə ümid
Lakin çinli tədqiqatçılar ümid edirlər ki, onların tapıntıları yüksək dozada ionlaşdırıcı şüalanmaya və ya şişlər üçün radiasiya terapiyasına məruz qaldıqda mədə-bağırsaq sindromuna nəzarət etmək üçün müalicələrə səbəb ola bilər.
Nüvə münaqişəsi ehtimalının artması
Tədqiqat Xarici Əlaqələr Şurasının daha böyük nüvə müharibəsi riskini proqnozlaşdırdığı bir vaxtda dərc edilib.
Belə bir münaqişənin nəticəsi
Əslində, tapıntıların böyük təsiri ola bilər, çünki hələ də nüvə münaqişəsində ilk partlayışlardan daha çox insanın radioaktiv tullantılardan ölməsi ehtimalı var.
Nubar Süleymanova, “İki sahil”
