Yaş sadəcə şəxsiyyət vəsiqəsində yazılan rəqəm deyil. Elm təsdiqləyir ki, bədənimizdəki hər bir orqan öz sürəti ilə və bioloji yaşımızdan asılı olmayaraq qocalır. Genetik faktorlar və həyat tərzinin dəyişməsi səbəbindən orqanlarımız bioloji yaşımızdan daha tez qocalır. Bütün bunlarla əlaqəli əsas risklər orqan əsaslı sağlamlıq problemləridir.
Ürəyinin bioloji yaşı xronoloji yaşından əhəmiyyətli dərəcədə böyük olan bir insanda infarkt riski onilliklər əvvəldən proqnozlaşdırıla bilər və sürətlə qocalan böyrəklər gələcəkdə böyrək çatışmazlığı, metabolik və ürək-damar problemləri üçün xəbərdarlıq əlaməti rolunu oynayır.
Daxili Xəstəliklər Mütəxəssisi həkim Halil Ertürk izah edir ki, xronoloji yaş yalnız doğum tarixinizdən bu yana keçən vaxta aiddir, bioloji yaş isə hüceyrələrinizin, toxumalarınızın və orqanlarınızın həqiqi sağlamlıq vəziyyətini göstərən bir ölçüdür.
Orqanların müxtəlif yaşlarda ola biləcəyi fikri ilk baxışda təəccüblü görünə bilər, lakin müasir elm bunu izah edir. Hər bir orqan və sistem öz sürəti ilə qocalır. Bioloji yaşı hesablamaq üçün önəmli üsullardan biri olan epigenetik saatlar DNT-də spesifik CpG bölgələrini müəyyən edir. Bu nöqtələrdə metilasiya adlanan kimyəvi maddələr zamanla dəyişir və bu dəyişikliklər bizim qocalma sürətimizlə bağlı güclü ipucu verir.
Epigenetik saatlar insanın bioloji yaşını və onun xronoloji yaşından nə qədər uzaqlaşdığını hesablamaq üçün bu CpG bölgələrindəki nümunələri təhlil edir. Bu, bədənin həqiqətən neçə yaşda olduğunu və hansı sürətlə qocaldığını görməyə imkan verir.
Ürəyiniz 40, böyrəkləriniz 60, immunitet sisteminiz 70 yaşında ola bilər
İlk epigenetik saatlar bütün bədəni vahid bioloji yaş hesabı ilə qiymətləndirir.Ancaq yeni nəsil texnologiyaları indi hər bir orqanın yaşını ayrıca hesablaya bilir. Bu qabaqcıl modellər ürək, böyrəklər, qaraciyər, beyin və immun sistemi kimi əsas orqan və sistemlərin bioloji yaşlarını müstəqil olaraq dəyərləndirir.
Belə ki, xronoloji olaraq 50 yaşında olan bir insanın analizində ürəyinin 40, böyrəklərinin 60, immun sisteminin 70 yaşında olduğunu müəyyən etmək mümkündür. Bu fərqlər, orqanların həyatı boyu məruz qaldığı stress və aşınmanın əsl ölçüsünü daha aydın göstərir.
Siqaret ağciyərləri, stress isə ürəyi qocaldır
Orqan qocalma sürətini təyin edən ən mühüm amillərdən biri də həyat boyu yaşanan stress növləridir. Siqaret çəkmək və havanın çirklənməsi ağciyərləri gərginləşdirir, bu da vaxtından əvvəl qocalmağa səbəb olur, hipertoniya isə ürək və böyrəklərə təzyiq göstərir. Yüksək qan şəkəri və insulin müqaviməti qaraciyər və damar sistemini yorur. Xroniki stress isə həm beyni, həm də kardiometabolik sistemi sürətlə zəiflədir.
Ürək yaşı və infarkt riski 10 il əvvəldən müəyyən edilə bilər
Sürətlə qocalan orqanlar gələcəkdə ümumi sağlamlığın müəyyən edilməsində mühüm rol oynayır. Məsələn, ürəyinin bioloji yaşı xronoloji yaşından əhəmiyyətli dərəcədə böyük olan bir insanda infarkt riski onilliklər əvvəldən proqnozlaşdırıla bilər.
Sürətlə qocalan böyrəklər gələcəkdə böyrək çatışmazlığı, metabolik və ürək-damar problemləri üçün xəbərdarlıq əlaməti ola bilər. Orqanlara xas bioloji yaşın ölçülməsi fərdi profilaktik tibbdə əsas vasitədir. Bununla belə, bu testlərin bilikli həkimlər tərəfindən şərh edilməsi vacibdir.
Vüsal Cahanov, “İki sahil”
