15 iyun 2021-ci ildə Şuşada imzalanan Müttəfiqlik Bəyannaməsi təkcə iki dövlətin hüquqi-siyasi sənədi deyil, həm də beynəlxalq aləmə verilən mühüm strateji mesaj idi. Bu mesajın mahiyyətində bir neçə əsas element dayanır. Qarabağ zəfərinin təsdiqi və davamı: Bəyannamənin Şuşada imzalanması təsadüfi deyildi. Bu, Vətən müharibəsində qazanılmış tarixi qələbənin rəmzi və siyasi təsdiqi idi. Bu aktla Azərbaycan dünyaya göstərdi ki, işğalçı qüvvələrin təmizləndiyi torpaqlar artıq suveren Azərbaycan dövlətinin tərkib hissəsidir və burada qlobal əhəmiyyətli qərarlar qəbul olunur.
Regional güc mesajı: Türkiyə və Azərbaycanın bərabərhüquqlu və birmənalı əməkdaşlığı regionda yeni güc balansının formalaşmasına səbəb oldu. Bu, Cənubi Qafqazda həm siyasi, həm də hərbi baxımdan yeni reallıqların yaradıldığını göstərən strateji siqnaldır.
Geosiyasi sabitliyin təmini: İmzalanan sənəd, iki dövlətin regional sabitliyə və təhlükəsizliyə verdiyi önəmi vurğulayır. O, həm də qonşu ölkələrə və beynəlxalq təşkilatlara göstərdi ki, Azərbaycan və Türkiyə regionda müstəqil, çevik və balanslı siyasət yürüdür.
Şuşa Bəyannaməsi iki ölkə arasında rəsmi müttəfiqlik münasibətlərinin qurulmasını təsdiq edən sənəddir. Bu münasibətlər aşağıdakı elementlər üzərində qurulub:
Hərbi əməkdaşlıq və birgə müdafiə: Bəyannamədə qeyd olunur ki, əgər tərəflərdən biri üçüncü bir tərəf tərəfindən hərbi hücuma məruz qalarsa, digər tərəf bütün vasitələrlə yardım göstərəcək. Bu, NATO-nun “5-ci maddə” prinsipini xatırladan bir yanaşmadır və yüksək təhlükəsizlik zəmanətidir.
İctimai və mədəni müttəfiqlik: Sarsılmaz müttəfiqliyin yalnız hərbi və siyasi deyil, həm də cəmiyyətlərarası səviyyədə qurulması nəzərdə tutulur. Bu, dil, din, mədəniyyət və tarix birliyi fonunda möhkəmlənir.
Etibarlı və uzunmüddətli tərəfdaşlıq: Bəyannamə müttəfiqliyin konjonktura əsasında deyil, tarixi əsaslara və gələcəyə yönəlmiş strateji vizyona əsaslandığını təsdiqləyir. Bu münasibətlər artıq dəyişkən siyasi şərtlərə deyil, möhkəm institusional bazaya söykənir.
Şuşa Bəyannaməsinin ən vacib məqamlarından biri əməkdaşlığın yalnız hərbi və siyasi sahələrlə məhdudlaşmamasıdır. Bəyannamə bütün sahələri əhatə edən geniş əməkdaşlıq modelini nəzərdə tutur:
İqtisadiyyat və enerji: TANAP, TAP və digər enerji layihələri ilə hər iki ölkənin enerji təhlükəsizliyi və ixrac imkanları gücləndirilir. Eyni zamanda sənayedə, kənd təsərrüfatında və rəqəmsal texnologiyalarda birgə layihələr təşviq edilir.
Nəqliyyat və logistika: Zəngəzur dəhlizi bu əməkdaşlığın parlaq nümunəsidir. Bu yol həm Azərbaycanı Naxçıvan vasitəsilə Türkiyəyə bağlayır, həm də bütün türk dünyasını birləşdirən strateji damardır.
Təhsil və elm: Universitetlərarası əməkdaşlıqlar, ortaq elmi layihələr və tələbə mübadilələri vasitəsilə iki ölkənin gəncləri arasında inteqrasiya gücləndirilir.
Mədəniyyət və media: Ortaq filmlər, televiziya layihələri və ədəbi mübadilələr milli-mənəvi dəyərlərin daha geniş yayılmasına və qlobal auditoriyalara çatdırılmasına imkan verir.
Şuşa Bəyannaməsi yalnız mövcud vəziyyəti təsbit etmir, həm də gələcəyə yönəlik əməkdaşlıq üçün yeni imkanlar açır. Bu perspektivlər bunlardır:
Yaşıl enerji və texnologiya: Azərbaycanın Qarabağ və Şərqi Zəngəzur bölgəsində yaşıl enerji zonası elan etməsi Türkiyə ilə bu sahədə yeni layihələrə şərait yaradır. Günəş, külək və hidroenerji resurslarının birgə istifadəsi planlaşdırılır.
Süni intellekt və rəqəmsal transformasiya: Texnologiya sahəsində əməkdaşlıq, kibertəhlükəsizlik və innovativ startapların dəstəklənməsi vasitəsilə rəqəmsal iqtisadiyyat formalaşdırılır.
Ortaq hərbi sənaye müəssisələri: Müdafiə sənayesi sahəsində birgə istehsal və texnoloji əməkdaşlıq planları, hər iki ölkənin hərbi potensialını gücləndirəcək.
Regional və beynəlxalq təşkilatlarda ortaq mövqe: Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində inteqrasiya və Avrasiya məkanında birgə diplomatik təşəbbüslər əməkdaşlığın daha yüksək səviyyəyə keçməsini təmin edir.Şuşa Bəyannaməsinin iqtisadi ölçüsü xüsusi vurğulanmalıdır. Bu sənəd ikili iqtisadi münasibətləri gücləndirməklə yanaşı, regional iqtisadi inteqrasiyaya da töhfə verir.
İnvestisiya layihələri: Türkiyə şirkətləri Azərbaycanda, xüsusilə Qarabağ bölgəsində yenidənqurma işlərində aktiv iştirak edir. Bu, həm Azərbaycanın infrastrukturunu yeniləyir, həm də Türkiyə üçün yeni bazarlar açır.
Ticarət dövriyyəsinin artırılması: Preferensial ticarət razılaşmaları və gömrük sadələşdirmələri ilə ticarət dövriyyəsi sürətlə artır. 2023-cü ildə Azərbaycan-Türkiyə ticarət dövriyyəsi 6 milyard dollara yaxınlaşmışdır.
Enerji və tranzit imkanları: Azərbaycanın enerji ehtiyatları və Türkiyənin tranzit mövqeyi birləşərək Avropaya alternativ enerji marşrutu yaradır. Bu da hər iki ölkənin geoiqtisadi çəkisini artırır.
Tamam Babayeva,
Turizm və Sosial Xidmətlər üzrə Bakı Dövlət Peşə Liseyinin əməkdaşı
