1990-cı illərin əvvəllərində Azərbaycan Respublikası müstəqilliyini yenicə bərpa etmiş bir dövlət olaraq ciddi sosial-siyasi sarsıntılar, xarici təhlükələr və daxili idarəetmə böhranı ilə üzüzə qalmışdı. Belə bir tarixi məqamda 15 iyun 1993-cü il tarixi, ümummilli lider Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı ilə Azərbaycan dövlətçiliyinin yenidən formalaşması üçün strateji əsas yaratdı. 1991-ci ildə Sovet İttifaqının süqutu ilə Azərbaycan formal olaraq müstəqillik əldə etsə də, bu müstəqillik real və funksional dövlət institutları ilə müşayiət olunmadı. Müharibə şəraiti, ordu və siyasi elita arasında parçalanma, vətəndaş qarşıdurmaları və Qarabağda gedən döyüşlərin nəticəsi olaraq cəmiyyətin demoralizasiyası baş verdi. Bu dövrdə dövlətin həm daxili, həm də xarici siyasətdə süni və qeyri-sabit qərarlarla idarə olunması suverenliyi real təhlükə altına salırdı. 1993-cü ilin iyun hadisələri — Gəncə qiyamı və ardınca baş verən siyasi böhran nəticəsində dövlət idarəçiliyində tam bir legitimlik böhranı yaşanırdı. Belə bir zamanda xalqın təkidli tələbi ilə Heydər Əliyevin hakimiyyətə dəvət olunması, Azərbaycan tarixində “Milli Qurtuluş” anlayışının əsasını qoydu. 15 iyun 1993-cü ildə onun Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sədri seçilməsi faktiki olaraq ölkədə sabitlik və dövlət quruculuğu prosesinin başlanğıcı oldu. Heydər Əliyev yalnız liderlik etmədi – o, sistem qurdu. Dövlət idarəçiliyində peşəkarlıq, diplomatiyada balanslaşdırılmış mövqe və ordu quruculuğunda strateji baxış onun rəhbərliyini qısa zamanda nəticə verən bir siyasətə çevirdi. Bu tarixdən etibarən Azərbaycanda daxili stabillik təmin olundu, iqtisadi islahatlara əsaslanan inkişaf yolu seçildi, beynəlxalq əlaqələrdə isə milli maraqların qorunduğu yeni bir mərhələ başladı. 15 İyun hadisələrinin əhəmiyyəti təkcə bir siyasi sabitləşmə faktı kimi deyil, həm də aşağıdakı sistemli nəticələrlə ölçülə bilər:
• Dövlət institutlarının formalaşması: Prezidentlik institutu, milli ordu, parlament və digər dövlət strukturlarının idarəçilikdə effektiv rol almağa başlaması.
• Konstitusiya islahatları: 1995-ci ildə qəbul olunan yeni Konstitusiya hüquqi dövlətin və insan hüquqlarının təminatının təməlini qoydu.
• Milli birlik və siyasi legitimlik: Heydər Əliyevin şəxsində xalqın etibar etdiyi bir liderin hakimiyyətdə olması milli birliyin bərpasını təmin etdi.
• Geosiyasi manevr imkanlarının yaranması: Azərbaycan beynəlxalq arenada balanslaşdırılmış və strateji tərəfdaşlıqlara əsaslanan siyasət yürütməyə başladı. 15 İyun – Milli Qurtuluş Günü yalnız keçmişdə baş vermiş siyasi hadisənin ildönümü deyil, həm də müasir Azərbaycan dövlətçiliyinin təməl daşlarından biridir. Bu gün hər bir vətəndaş üçün tarixi yaddaşla yanaşı, siyasi məsuliyyət günüdür. Dövlətin sabitliyinin qorunması, suverenliyin müdafiəsi və milli maraqların prioritet kimi saxlanması bu günün verdiyi tarixi dərslərdən biridir. Ümummilli lider Heydər Əliyevin qayıdışı ilə başlanan bu proses, Azərbaycan Respublikasının XXI əsrdə inkişaf edən, güclənən və beynəlxalq aləmdə söz sahibi olan bir dövlətə çevrilməsinin əsas şərtlərini yaratdı. Bu mənada 15 İyun təkcə bir tarix yox, bir dönüş, bir ideya və bir yol xəritəsidir.
Aytən İbrahimova,
YAP Xətai rayon təşkilatının fəalı,
ADPU MAD kafedrasının müəllimi
